کیسه صفرا یک اندام کوچک و به شکل گلابی است که زیر کبد قرار دارد و کارش ذخیره کردن صفرا است؛ صفرا مایعی است که در کبد ساخته شده و به تجزیه چربی کمک می کند. وقتی غذا می خورید صفرا از طریق مجاری صفراوی به روده کوچک وارد می شود و به هضم کمک می کند. در ادامه این مقاله ،دکتر مهناز شکروی در مورد سنگ کیسه صفرا،علل ایجاد ، علائم و راههای درمان آن توضیحات بیشتری را ارائه خواهد کرد.تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.
سنگ کیسه صفرا چیست؟
سنگ کیسه‌ی صفرا سنگ‌های جامدی هستند که در کیسه‌ی صفرا و کبد پدید می‌آیند. این سنگها از ترکیبات مختلف صفرا که توسط کبد تولید می‌شوند، بوجود می‌آیند. این ترکیبات شامل نمک‌های صفراوی و کلسترول هستند. سنگ‌های کیسه‌ی صفرا می‌توانند دارای ابعاد و تعداد مختلفی باشند. غالباً چندین سنگ کوچک با اندازه‌ی حدود ۵/۰ سانتی‌متر در کیسه‌ی صفرا وجود دارد. با این حال گاهی اوقات ممکن است یک سنگ بسیار بزرگ با قطر تا ۵ سانتی‌متر یا صدها سنگ کوچک با اندازه‌ی یک دانه شن وجود داشته باشد.
گاهی اوقات سنگ های صفراوی کیسه صفرا را مسدود می کنند و از تخلیه آن جلوگیری می کنند و حتی گاهی اوقات سنگ های صفراوی باعث تخریب کیسه صفرا می شوند. اگر سنگ های صفراوی از کیسه صفرا بیرون ریخته شوند می توانند حتی مجاری کبد و مجاری پانکراس را نیز مسدود کنند.
سنگ کیسه صفرا بیشتر در زن‌ها و از سن ۴۰ سال به بالا تشکیل میشود و در زنان دوبرابر مردان تشکیل میشود.
انواع سنگ کیسه صفرا
انواع سنگ کیسه صفرا عبارتند از:
سنگ‌های صفراوی کلسترول: متداول‌ترین نوع سنگ کیسه صفرا، به نام سنگ کیسه صفرا کلسترول است، اغلب به رنگ زرد ظاهر میشود. این سنگ‌های صفراوی عمدتاً از کلسترول حل نشده تشکیل می‌شوند، اما ممکن است حاوی اجزای دیگری نیز باشند.
سنگ‌های صفراوی رنگدانه: این سنگ‌های قهوه ای تیره یا سیاه وقتی شکل می‌گیرند که صفرا حاوی بیلی‌روبین زیاد باشد.
دلایل بوجود آمدن سنگ کیسه صفرا
دلیل بوجود آمدن سنگ کیسه صفرا دقیقا معلوم نیست، اما پزشکان معتقداند:
1-کلسترول زیاد درون صفرا : به طور معمول صفرای شما حاوی مقادیر موردنیاز برای مواد شیمیایی برای حل کردن کلسترول ترشح شده از کبد شما دارد. اما اگر کبد شما چربی بیشتر از آنچه صفرای شما بتواند حل کند ترشح نماید، کلسترول اضافی ممکن است تشکیل کریستال و در نتیجه سنگ دهد.
2-بیلی روبین زیاد درون صفرا : بیلی روبین ماده ای شیمیایی بوده و زمانیکه بدن شما سلول های قرمز را حل می کند، ترشح می شود. بعضی از مشکلات و بیماری ها باعث ترشح میزان زیاد بیلی روبین شده و درنتیجه بیلی روبین زیادی تشکیل سنگ کیسه صفرا می دهد.
3-کیسه صفرای شما بدرستی تخلیه نشود : اگر کیسه صفرای شما کاملا خالی نشود، صفرا غلیظ شده و شروع به تشکیل سنگ می نماید.
4-کاهش وزن سریع : این نوع کاهش وزن که درنتیجه یک رژیم غذایی کم کالری و یا بعد از جراحی های چاقی رخ می دهد، نیز می تواند باعث ایجاد سنگ کیسه صفرا بشود.
علایم سنگ کیسه صفرا
بسیاری از بیماران دارای سنگ کیسه صفرا با هیچ علائمی مواجه نمیشوند و از وجود این سنگها اطلاعی ندارند مگر آن که حین انجام آزمایشی به دلیلی دیگر مشخص شوند.
با این حال علایم سنگ کیسه صفرا زمانی نمود می یابند که سنگ به طور موقت یکی از مجراهای صفراوی را مسدود کند. این مجراها ساختارهای لوله ای شکل هستند که صفرا را از کبد به کیسه صفرا و سپس به دستگاه گوارش می برند.
این انسداد در اکثر موارد درد شکمی (دل درد) را به دنبال دارد، اگرچه برخی بیماران در صورت شدیدتر بودن انسداد یا مسدود شدن بخش دیگری از دستگاه گوارش از علایم دیگری نیز رنج میبرند.
از رایجترین علایم سنگ کیسه صفرا بروز درد شدید و ناگهانی در شکم است که معمولآ یک تا پنج ساعت طول میکشد، اگرچه گاهی اوقات درد پس از گذشت چند دقیقه ساکت میشود. از این علامت با اصطلاح کولیک صفراوی یاد میشود.
محل این درد به شرح زیر می باشد:
- در مرکز شکم، بین استخوان قفسه سینه و ناف.
- دقیقاً در پایین دنده ها در طرف راست با احتمال انتشار در پهلو یا کتف.
درد مداوم است و پس از اجابت مزاج، خروج گاز یا استفراغ بهبود نمی یابد و گاهی اوقات خوردن غذاهای چرب به بروز درد دامن میزند. البته این درد در هرساعت از شبانه روز میتواند شروع شود و حتی بیمار را از خواب بیدار کند. کولیک صفراوی معمولآ گه گاه بروز می یابد؛ و ممکن است بیمار پس از یک دوره درد تا چند هفته یا چند ماه دچار درد نشود. برخی از بیماران مبتلا به سنگ کیسه صفراعلاوه بر درد کولیک صفراوی در دوره هایی تعریق فراوان و حالت تهوع و استفراغ را نیز تجربه میکنند.
چه کسانی در معرض خطر ابتلا هستند ؟
-جنسیت زن
-گرسنگی طولانی مدت
-بارداری
-مصرف کم فیبر در رژیم غذایی
-مصرف دارو های حاوی استروژن مانند قرص های جلوگیری از بارداری و هورمون تراپی جایگزین در سنین یائسگی
-کاهش وزن سریع
-مصرف مواد مخدر مانند تریاک
-رژیم غذایی پر از چربی
-وجود برخی بیماری های خونی مانند سیروز کبدی و سیکل سل انمیا
-سن بیشتر از 40 سال
-چاقی و اضافه وزن
-دیابت
-سابقه خانوادگی ابتلا به سنگ کیسه صفرا در بستگان نزدیک
درمان سنگ صفرا
دارو
اخیرا برای درمان سنگ کیسه صفرا زیاد از دارو استفاده نمی‌شود زیرا با وجود روش‌های لاپاراسکوپی و جراحی، جراحی بسیار کم خطرتر از قبل شده است. اما اگر نتوان جراحی روی بیمار انجام داد، داروی اورسو دیول (آکتی گال، اورسو) برای حل سنگ‌های ناشی از کلسترول تجویز میشود. بیمار باید این دارو را ۲ تا ۴ مرتبه در روز مصرف کند. ممکن است چندین سال طول بکشد تا داروها بتوانند سنگ‌های کیسه صفرا را از بین ببرند و پس از توقف درمان، ممکن است دوباره سنگ تشکیل شود.
جراحی لاپاراسکوپی
ممکن است نیاز باشد پزشک جراحی لاپاراسکوپی برای درآوردن کیسه صفرا انجام دهد. این جراحی توسط بیهوشی عمومی انجام میشود. معمولا جراح ۳یا۴ شکاف در شکم بیمار ایجاد می‌کند. سپس یک وسیله کوچک و سبک را وارد یکی از شکاف‌ها کرده و با دقت کیسه صفرای بیمار را خارج می‌کند. اگر بعد از عمل، عوارضی وجود نداشته باشد، بیمار همان روز یا روز بعد به منزل می‌رود. پس از برداشتن کیسه صفرا، مدفوع آبکی و شل خواهد شد. هنگام برداشت کیسه صفرا، باید مسیر صفرا از کبد به روده کوچک تغییر کند. دیگر صفرا به کیسه صفرا نمی‌رود و در نتیجه غلظت صفرا کمتر میشود. کاهش غلظت صفرا منجر به ایجاد خاصیت ملینی در صفرا و اسهال می‌گردد. برای رفع این مشکل، بیمار باید چربی کمتری بخود تا صفرای کمتری تولید شود.
لیتوتریپسی (سنگ شکنی) شاک ویو
لیتوتریپسی شاک ویو روش دیگری برای درمان است. لیتوتریپتر یا سنگ شکن، دستگاهی است که امواج شوک تولید می‌کند. امواج شوک به درون بدن بیمار رفته و سنگ‌های کیسه صفرا را به قطعات کوچکتر تبدیل میکنند. برای خرد کردن سنگها، از امواج شوک به تنهایی، یا گاهی از امواج شوک همراه با اسیدهای صفرا، استفاده میشود. این روش که امروزه به ندرت مورد استفاده قرار می‌گیرد، برای افرادی مناسب است که به التهاب مزمن کیسه صفرا (کله سیستیت) مبتلا هستند و بدنشان آنقدر قوی نیست که بتوان جراحی روی آنها انجام داد. اما این روش برای درمان کله سیستیت حاد مناسب نیست.
رژیم غذایی برای درمان سنگ کیسه صفرا
کیسه صفرا یک عضو حساس است و رعایت یک رژیم غذایی غنی از مواد مغذی میتواند باعث سلامت آن شود. برخی از غذاها باعث سلامت کیسه صفرا شده و از آن محافظت میکنند در حالی که برخی از دیگر غذاها احتمال ایجاد مشکلاتی همچون سنگ و التهاب را افزایش می‌دهند. اگر کیسه صفرا سالم نباشد، باید در آورده شود. بنابراین مصرف غذاهایی که کیسه صفرا را سالم نگه می‌دارند ضروری است. برای حفظ سلامت کیسه صفرا، غذاهای زیر را نیز در رژیم غذایی خود بگنجانید: فلفل زنگسان (نوعی فلفل شیرین آمریکایی)، مرکبات، سبزبجات پررنگ و برگ دار، شیر، ماهی ساردین، ماهی و حلزون صدف دار ، لبنیات کم چرب، انواع لوبیاو آجیل.
پس از عمل کیسه صفرا، از خوردن غذاهای زیر پوهیز کنید:
-غذاهایی که بیش از سه گرم چربی دارند.
-غذاهای چرب، سرخ شده و فرآوری شده
-سس‌های خامه ای یا آبگوشت
-لبنیات پرچرب
پیشگیری
برای بهبودی و کاهش خطر ایجاد سنگ کیسه صفرا، نکات زیر را رعايت کنید:
▪ مصرف چربی را کاهش داده و تا جایی که ممکن است غذاهای کم چرب مصرف کنید. از خوردن غذاهای خیلی چرب، روغنی یا سرخ شده خودداری کنید.
▪ به رژیم خود فیبر اضافه کنید تا مدفوع را سفت کند. سعی کنید هر بار مقدار کمی فیبر به غذا اضافه کنید تا گاز تولید نشود زیرا مصرف زیاد فیبر نیز باعث تولید گاز میشود.
▪ از مصرف غذاها و نوشیدنی‌هایی مانند نوشیدنی‌های کافئین دار، محصولات لبنی پر چرب و غذاهای خیلی شیرین که باعث اسهال می‌شوند، پرهیز کنید.
▪ هر روز چند وعده غذای مختصر بخورید. هضم غذای کمتر برای بدن راحتتر است.
▪ آب کافی بنوشید. حدود ۶ تا ۸ لیوان آب در روز کافی است.
▪ وزن خود را کاهش دهید. در هفته بیش از یک کیلوگرم وزن کم نکنید.
اگر در مورد سنگ کیسه صفرا سوالی برایتان پیش آمده می توانید در بخش تماس با ما از دکتر مهناز شکروی(داروساز) بپرسید.
